Sagrantino, de strafste wijn ter wereld.

“Vergeet Mourvèdre, vergeet Zinfandel of Primitivo, als je een machtige, potige bewaarwijn zoekt, ga dan voor een Sagrantino, de inktdonkere wijn die enkel gemaakt rond het stadje met de mooie naam Montefalco.”

Als de Malbec van Cahors bekend staat als de ‘vin noir’ (zwarte wijn) van Frankrijk is, dan is de Montefalco Sagrantino zonder twijfel dé ‘vino nero’ van Italië. De druiven zijn zo klein dat de verhouding van de schil tot het uiteindelijke sap extreem hoog is. Tijdens de vinificatie durft men niet eens aan ‘pigeage’ te denken, de ‘hoed’ is immers te dik (zie kadertje: ‘Wat is pigeage?’).

Waar bevinden we ons? In Umbrië, ten zuidoosten van Toscane, vlakbij Assisi, dus de verering van de patroonheilige van de geheelonthouders, Franciscus van Assise, is hier nog alomtegenwoordig. Montefalco betekent de heuvel van de valken, dus een soort Valkenburg. Het wijngebied ligt tussen de Apennijnen en een kleinere heuvelkam en is op die manier beschermd van regen en wind. De vruchtbare vallei tussen beide ketens staat bekend als de Spoleto-vlakte.

Allesbehalve Toscaans
Denk niet dat men zich in dit gedeelte van Umbrië spiegelt aan Toscanië. Integendeel. Toscane en Firenze hebben zich lange tijd onafhankelijk geweten en gedragen. Umbrië is daarentegen altijd (nederig) aan de zijde van het Vaticaan en Rome blijven staan. Rijke Romeinen en de hogere clerus hadden rond de Spoleto-vallei buitenverblijven, olijfgaarden en wijndomeinen.

De Sagrantino-druif vindt men vrijwel uitsluitend in het warme en droge binnenland rond Montefalco. En daar is een goede reden voor: deze druif is erg moeilijk rijp te krijgen. Zelfs in deze hete regio wordt zelden geoogst vóór half oktober. Dat heeft alles te maken met de tannine in de druif. Tot de jaren ’60 werd er enkel zoete Passito gemaakt van de Sagrantino. Niet omdat de Italianen zo graag zoete rode wijn drinken, maar omdat men met de suikers de astringente tannine grotendeels kon maskeren.

Een externe golf van inspiratie kwam aanwaaien vanaf de jaren ’70. Belangrijk was de komst Arnaldo Caprai die fortuin had gemaakt in het textiel. Caprai raakte gepassioneerd door de Sagrantino-druif en later zou zijn zoon Marco jaren spenderen aan experimenten, waarin hij ook de universiteit van Milaan betrok. Men zocht uit welke de beste bodems en welke de beste klonen waren voor de Sagrantino.

In 1992 was de DOCG Montefalco Sagrantino een feit. Nieuwe investeerders voelden zich aangetrokken tot de originaliteit van de wijn: onder meer de families Lungarotti, Livon, Lunelli (Ferrari) en Sodano (Del Cerro) plantten nieuwe wijngaarden aan. Er werd bodemonderzoek gedaan, gelet op de oriëntatie van de wijngaarden en vervolgens werden er kelders uitgegraven en werd er gebouwd. Eind jaren ’80 waren er 7 producenten, nu zijn er meer dan 80. Dat zorgde voor een interessante opflakkering van de lokale economie: meer wijnbouw en toerisme. Montefalco werd opnieuw een aangenaam stadje met restaurants, enoteca’s en florerende hotelletjes. (zie kader oentoerisme)

Natuurlijk had men het in die pioniersdagen nauwelijks over de klimaatverandering. Alles was toen gericht op rijpe druiven en rijpe tannines. Maar de hitte van de voorbije zomers zorgt voor erg hoge alcoholgehaltes. Weinig wijnen hebben minder dan 15% alcohol. Het gevolg is dat we tegenwoordig drie ‘methodes hebben in Montefalco: de traditionele methode waarbij de wijnen wekenlang op de schil trekt met als gevolg een enorme extractie van tannine en kleur. Er is een tweede school die door biologische wijngaardpraktijken probeert om wijnen te produceren met meer natuurlijke frisheid en tenslotte is er de derde methode met technische oplossingen en kortere maceraties om tannine en alcohol binnen de normen te houden.

Soepeler Montefalco Rosso
Omdat men beseft dat niet iedereen ligt te wachten op Sagrantino-krachtpatsers is de Montefalco Rosso ook vandaag nog belangrijk. De regels voor de vroegere ‘slobberwijn’ zijn strenger geworden met een DOC-statuut als beloning. Daar waar de Montefalco Sagrantino altijd 100% Sagrantino is mag pas na 3 jaar op de markt mag komen, hoeft de Montefalco Rosso slechts 10% Sagrantino te bevatten (maximum 25%) met een dominantie van Sangiovese (minimum 60%, maximum 80%). Als aanvulling mogen andere lokale druiven zoals Canaiolo, Montepulciano en courante internationale rassen worden ingezet.

Enkele toppers
Arnaldo Caprai
Caprai wordt beschouwd als de ‘pionier van de nieuwe Montefalco’.
• Montefalco Rosso Riserva 2016. Toegankelijk, fijn uitgerijpt, kleur die naar Brunello neigt, delicate neus, prachtige structuur en aangename tannine.
• Sagrantino de Montefalco ‘Valdimaggio’ 2015. Geconcentreerde en haast meditatieve wijn, dit is eten én drinken. Krachtige, maar rijpe tannine. Duidelijk bewaarpotentieel.

Lungarotti
Voor de familie Lungarotti is Montefalco een recente investering (1999, eerste productie 2003). Hun hoofddomein van 200 ha ligt in Perugia (Rubesco, Torgiano).
• Ilbio Umbria Rosso IGT 2016. 100% Sagrantino, maar met korte maceratie (slechts enkele dagen). De wijn is goed doordrinkbaar met aangename toetsen van koffie en karamel. Fluwelen tannine zowaar. De bastaard in deze wijn werd duchtig getemd.
• Montefalco Sagrantino 2015. Krachtig en intens, niet te stroperig op de tong, evenwichtig met een perfect droge finale en stevige maar kwalitatieve tannine.

Colsanto
Een investering van de familie Livon die groot werd in Friuli waar ze 200 ha wijngaarden bezit verspreid over twee domeinen.
• Cantaluce (wit) Umbria IGP 2017.
Op hout gefermenteerd met malolactische fermentatie. Heel charmante wijn met pronte zuren, maar ook heel wat tropisch fruit en zachte citrus. 100% Trebbiano Spoletino.
• Montefalco Sagrantino ‘Montarone’ 2012. Single vineyard, zuidoostelijk gericht. Gerijpt op barriques. Toetsen van koffie, chocolade, vanille en gekonfijt zwart fruit. Toch is deze wijn niet te stroperig en heeft hij een frisse afdronk. Mooi.

Colpetrone
Colpetrone werd zowat 20 jaar geleden aangeplant door de familie Sodano die het doorverkocht aan Unipol, Italiës tweede grootste verzekeringsgroep.
• Montefalco Sagrantino 2011. Vlaggenschip (120.000 flessen/jaar). Toetsen van violet en braam, gekonfijte blauwe bes. Vlot en toegankelijk geheel met een fijn tannineraster.
• Montefalco Sagrantino ‘Sacer’ 2008. Single vineyard. Secundaire toetsen van gedroogd fruit, mooie diepte en elegante finale met goed verweven tannine en hout. Top.

Perticaia
Gesticht door bio-ingenieur Guido Giardigli rond de eeuwwisseling en uitgegroeid tot een van de absolute toppers van de regio. In 2018 verkocht aan de gebroeders Aldo & Flavio Becca (fervente wielertifosi achter de Trek-wielerformatie)
• Montefalco Rosso 2015. Sangiovese en Sagrantino aangevuld met 15% Colorino. Vlotte, lekker doordrinkbare wijn.
• Montefalco Sagrantino 2015. Modernere type Sagrantino: expressief, sappig en erg zuiver met perfect rijp fruit. Een van de toppers van zijn millésime.

• Arnaldo Caprai. Licata.be
• Colpetrone. Best Caviar / Raineri
• Colsanto. Magnuswijnen.be / Raineri / Butera
• Lungarotti. Wineshare.be / La Cantiniera
• Perticaia. Bruno Desmet-Carlier

Oenotoerisme rond Montefalco

• Montefalco zelf is een prachtig heuvelstadje, een soort mini-Siena met een Middeleeuwse poort, veel lommerrijke steegjes en een gezapig marktplein. In de winter (november tot januari) is Montefalco het culinaire centrum van de zwarte truffel van de regio.

• Reizen: best via de luchthaven van Rome. In de zomer is er ook een lijn Charleroi – Perugia.

• Eten: In het stadje zijn er tal van restaurants. De betere bevinden zich in de hoofdstraat: Oleum en La Foresteria (Alzatura). Er zijn ook tal van leuke terrasjes.

• Verblijven: Aangenaam guesthouse is La Rocca, elke kamer heeft een balkon met panoramisch zicht op de vallei. (Adres: Via Ringhiera Umbra). Comfortabel viersterren boetiekhotel vind je op de marktplaats: Palazzo Bontadosi.

• Visuele trekpleister voor wijnliefhebbers is het domein Lunelli waarvan de spectaculaire bovenbouw werd ontworpen door kunstenaar Arnaldo Pomodoro. In de zomer kan je er een degustatie bijwonen en de gebouwen en kelders bezoeken. (info: tenutelunelli.it)

• Een heus luxe-resort werd opgetrokken door Perticaia, genaamd Gallano. Gîtes en appartementen liggen er rond het centrale Castello en restaurant Gallano. (info: castellodigallano.com)

Judith Smals ©Kurkdroog

(foto: wijngaarden van ©Perticaia(r))